Kimsenin Konuşmadığı Vadeli İşlem Çeşitleri: Perpetual'ın Ötesi.

Kimsenin Konuşmadığı Vadeli İşlem Çeşitleri: Perpetual'ın Ötesi

Kripto para piyasaları, son on yılda finansal dünyanın en dinamik ve çalkantılı alanlarından biri haline geldi. Bu büyümenin merkezinde, türev ürünlerin, özellikle de vadeli işlemlerin yükselişi yatmaktadır. Yeni başlayanlar genellikle en popüler olanlarla başlar: Sürekli Vadeli İşlemler (Perpetual Futures). Ancak, profesyonel tüccarların portföylerini çeşitlendirmek ve karmaşık piyasa koşullarına uyum sağlamak için kullandıkları, daha az konuşulan ancak stratejik açıdan hayati öneme sahip başka vadeli işlem türleri de mevcuttur.

Bu makale, Perpetual'ların ötesine geçerek, standart vadeli işlemlerin (Futures) ve diğer niş türev araçlarının temellerini, avantajlarını ve risklerini derinlemesine inceleyecektir. Amacımız, okuyuculara sadece kaldıraçlı pozisyon açmaktan öte, piyasayı daha sofistike bir şekilde yönetme araçlarını sunmaktır.

Bölüm 1: Vadeli İşlemlere Giriş ve Perpetual'ların Hakimiyeti

Vadeli işlemler, temel olarak, belirli bir varlığı (bu durumda kripto parayı) gelecekteki bir tarihte, bugünden belirlenen bir fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmelerdir. Bu, spekülasyon yapmanın yanı sıra riskten korunma (hedging) için de temel bir araçtır.

Kripto türev piyasasında, Sürekli Vadeli İşlemler (Perpetuals) baskın bir rol oynamaktadır. Perpetual'lar, geleneksel vadeli işlemlerin aksine, belirli bir vade sonu tarihine sahip değildirler. Bu, onları spot piyasaya çok yakın hale getirir, ancak fonlama oranları (funding rates) mekanizması aracılığıyla fiyatı spot fiyatla hizalamayı sağlarlar.

Neden Perpetual'lar Bu Kadar Popüler?

1. Sonsuz Tutma Süresi: Yatırımcılar pozisyonlarını vade sonu endişesi olmadan tutabilirler. 2. Yüksek Likidite: Genellikle en yüksek işlem hacmine sahiptirler. 3. Kaldıraç Erişimi: Yüksek kaldıraç oranlarına erişim sunarlar.

Ancak, Perpetual'ların bu popülaritesi, diğer önemli araçların gölgede kalmasına neden olmuştur. Perpetual'ların temel dezavantajı, fonlama oranlarının uzun vadede maliyetli olabilmesi ve piyasa yapısının karmaşıklığıdır. İşte bu noktada, geleneksel vadeli işlemler devreye girer.

Bölüm 2: Geleneksel Vadeli İşlemler (Futures) Nedir?

Geleneksel vadeli işlemler, kripto piyasasına geleneksel finansal piyasalardan miras kalan en temel türev ürünüdür. Bir vadeli işlem sözleşmesi, belirli bir dayanak varlığın (örneğin BTC) belirli bir tarihte (vade sonu) teslim edileceği anlamına gelir.

Temel Fark: Vade Sonu Tarihi

Geleneksel vadeli işlemlerde, her sözleşmenin bir sona erme tarihi vardır. Bu tarih geldiğinde, sözleşme ya nakit olarak tasfiye edilir ya da (kripto vadeli işlemlerinde nadiren görülen fiziksel teslimat yerine) uzlaşma fiyatı üzerinden kapatılır.

Avantajları:

1. Fonlama Oranı Yoktur: Perpetual'ların aksine, pozisyonu tutmak için sürekli fonlama ödemesi yapmanız gerekmez. Bu, uzun vadeli pozisyonlar için maliyeti tahmin edilebilir kılar. 2. Daha Temiz Fiyat Keşfi: Vade sonuna yaklaştıkça, vadeli işlem fiyatı (futures price) spot fiyata yaklaşır. Bu süreç, piyasanın gelecekteki beklentilerini daha saf bir şekilde yansıtabilir. 3. Riskten Korunma (Hedging) İçin İdeal: Belirli bir tarihte gerçekleşecek bir fiyat hareketine karşı korunma ihtiyacı olan kurumsal yatırımcılar için mükemmeldir.

Dezavantajları:

1. Yeniden Konumlandırma (Roll-over) Maliyeti: Vade sonu geldiğinde pozisyonu korumak istiyorsanız, mevcut sözleşmeyi kapatıp bir sonraki vadeye taşımalısınız. Bu işlem, piyasa koşullarına bağlı olarak maliyetli olabilir. 2. Daha Az Likidite: Genellikle en yakın vadeli sözleşmeler popüler olsa da, Perpetual sözleşmelerin genel likiditesine ulaşamazlar.

Vadeli İşlem Çeşitleri (Vadeye Göre):

Kripto borsalarında genellikle farklı vade sonu tarihlerine sahip sözleşmeler bulunur:

• Yakın Vadeli (Near-Month): En yakın vade sonuna sahip sözleşme.
• Orta Vadeli (Mid-Month): İkinci veya üçüncü ay vadeli sözleşme.
• Uzak Vadeli (Far-Month): Daha uzun vadeli sözleşmeler (örneğin 6 ay veya 1 yıl).

Bu sözleşmeler arasındaki fiyat farkına baz (basis) denir. Baz pozitifse (contango), vadeli fiyat spot fiyattan yüksektir. Baz negatifse (backwardation), vadeli fiyat spot fiyattan düşüktür. Bu baz yapısını anlamak, arbitraj ve stratejik konumlandırma için kritiktir.

Piyasa derinliği, bu sözleşmelerin ne kadar likit olduğunu gösterir. Derinlik hakkında daha fazla bilgi edinmek için [Vadeli işlem piyasa derinliği] bağlantısını inceleyebilirsiniz.

Bölüm 3: Opsiyonlar: Vadeli İşlemlerin Yanında Durmak

Vadeli işlemler, bir yükümlülük getirir. Opsiyonlar ise, bir yükümlülük yerine bir hak tanır. Opsiyonlar, türev piyasalarının en karmaşık ancak en esnek araçlarından biridir. Yeni başlayanlar için kafa karıştırıcı olsa da, profesyonel risk yönetiminin temelidirler.

Opsiyon Nedir?

Bir opsiyon sözleşmesi, alıcıya belirli bir dayanak varlığı, belirli bir fiyattan (kullanım fiyatı veya strike price) ve belirli bir tarihe kadar (vade sonu) alma (Call Opsiyonu) veya satma (Put Opsiyonu) hakkını verir, ancak bu hakkı kullanma yükümlülüğünü getirmez.

Kripto Opsiyonlarının Temel Bileşenleri:

1. Call Opsiyonu (Alım Opsiyonu): Varlığı alma hakkı. Fiyat yükseldiğinde değerlenir. 2. Put Opsiyonu (Satım Opsiyonu): Varlığı satma hakkı. Fiyat düştüğünde değerlenir. 3. Prim (Premium): Bu hakkı satın almak için ödenen ücrettir. Bu prim, opsiyonun maksimum kaybıdır. 4. Kullanım Fiyatı (Strike Price): Sözleşmenin kullanılabileceği önceden belirlenmiş fiyat. 5. Vade Sonu (Expiration): Opsiyonun geçersiz hale geldiği son tarih.

Opsiyonların Vadeli İşlemlerden Farkı

| Özellik | Vadeli İşlemler (Futures) | Opsiyonlar | | :--- | :--- | :--- | | Yükümlülük | Alım/satım yükümlülüğü vardır. | Alım/satım hakkı verir, yükümlülük yoktur. | | Maksimum Kayıp | Kaldıraç nedeniyle teorik olarak sınırsız (Marj Çağrısı riski). | Ödenen prim ile sınırlıdır (Alıcı için). | | Değerleme | Fiyat ve vade sonuna bağlıdır. | Fiyat, volatilite (IV), zaman ve kullanım fiyatına bağlıdır (Greeks). |

Opsiyon Stratejileri (Basit Başlangıçlar)

Yeni başlayanlar için opsiyonlar genellikle yüksek riskli görünür, ancak doğru kullanıldığında risk yönetimini güçlendirir:

1. Koruyucu Satım (Protective Put): Elinizde spot BTC tutuyorsunuz ve düşüşten korkuyorsunuz. Bir Put opsiyonu satın alarak, fiyat düşse bile belirli bir fiyattan satma hakkına sahip olursunuz. Bu, sigorta gibidir. 2. Basit Alım (Long Call): Yükseliş beklentisi varsa, vadeli işlem açmak yerine bir Call opsiyonu satın alabilirsiniz. Kaybınız primle sınırlıdır, ancak potansiyel kazancınız büyüktür (kaldıraçsız).

Bölüm 4: Kaldıraç ve Marj Yönetiminin Ötesi

Vadeli işlemlerin en cazip yanı kaldıraçtır. Ancak kaldıraç, hem kazancı hem de kaybı katladığı için dikkatli yönetim gerektirir. Perpetual'ların ötesindeki piyasalarda, marj yönetimi stratejileri daha da önem kazanır, özellikle geleneksel vadeli işlemlerde fonlama maliyeti olmasa bile, teminat gereksinimleri farklı işleyebilir.

Kaldıraç ve Marj Tipleri

Profesyonel tüccarlar, pozisyon riskini yönetmek için marj modlarını dikkatlice seçerler:

1. İzole Marj (Isolated Margin): Kaldıraç için ayrılan marj, yalnızca o pozisyona atanır. Pozisyon tasfiye olsa bile, ana hesap bakiyeniz güvendedir. Bu, yüksek kaldıraçlı tek bir işlem için iyidir, ancak sermayenin verimliliği düşüktür. 2. Çapraz Marj (Cross Margin): Tüm hesap bakiyeniz, tüm açık pozisyonlar için teminat olarak kullanılır. Tek bir pozisyon çok fazla zarar etse bile, diğer pozisyonlardaki kârlar tasfiyeyi geciktirebilir. Ancak, bir pozisyonun tasfiyesi tüm hesabı riske atabilir.

Bu iki modun nasıl çalıştığını ve ne zaman kullanılacağını anlamak, sermayenizi korumak için hayati öneme sahiptir. Detaylı bilgi için [Çapraz Marj ve İzole Marj: Vadeli İşlemlerde Marj Yönetimi ve Marj Çağrısı Stratejileri] ve [Kripto Vadeli İşlemlerde Kaldıraç ve Marj Yönetimi: Teminat Marjı ve Marj Çağrısı Stratejileri] kaynaklarını inceleyebilirsiniz.

Marj Çağrısı (Margin Call)

Marj çağrısı, teminatınızın belirli bir seviyenin altına düştüğünde, borsanın sizden ek teminat yatırmanızı talep etmesidir. Vadeli işlemlerde, özellikle yüksek kaldıraç kullanıldığında, pozisyonunuzun likidasyon fiyatına yaklaştığını gösteren bir uyarıdır.

Profesyonel Yaklaşım:

Profesyoneller, marj çağrısından kaçınmak için pozisyon büyüklüğünü, kaldıraç oranından bağımsız olarak, toplam hesap bakiyelerinin küçük bir yüzdesiyle (örneğin %1-5) sınırlarlar.

Bölüm 5: Daha Az Bilinen Türev Araçları

Perpetual'lar ve standart vadeli işlemlerin ötesinde, piyasayı daha hassas bir şekilde hedeflemek için kullanılan birkaç türev türü daha vardır. Bunlar genellikle daha az likide sahiptir ancak belirli arbitraj veya hedging senaryoları için vazgeçilmezdir.

1. Vadeli İşlem Endeksleri (Futures Indices)

Bazı borsalar, tek bir kripto para birimi yerine, bir sepet kripto parayı temsil eden vadeli işlem sözleşmeleri sunar. Örneğin, bir "DeFi Endeksi Vadeli İşlemi", Uniswap, Aave ve Compound gibi çeşitli DeFi tokenlerinin ağırlıklı ortalamasına dayalı olabilir.

• Avantajı: Tek bir varlığa aşırı maruz kalma riskini azaltır. Sektör çapındaki bir harekete (örneğin, tüm DeFi sektörünün yükselişi) bahis yapmak için kullanılır.
• Dezavantajı: Likidite, tekil varlık vadeli işlemlerine göre genellikle daha düşüktür.

2. Opsiyon Zincirleri ve Vadeli İşlem Opsiyonları (Futures Options)

Bu, opsiyonların vadeli işlemlerle birleşimidir. Bir vadeli işlem opsiyonu, dayanak varlığın kendisi yerine, bir vadeli işlem sözleşmesi üzerinde alım/satım hakkı verir.

Örnek: BTC Vadeli İşlem Sözleşmesi (Mart 2025) için Call Opsiyonu satın almak.

Bu yapı, hem vade sonu riskini hem de opsiyonun zaman değerini içerdiği için karmaşıktır, ancak yatırımcıların belirli bir vadede beklenen fiyat hareketine karşı korunmasını sağlar.

3. İkili Opsiyonlar (Binary Options)

İkili opsiyonlar, "ya hep ya hiç" prensibiyle çalışır. Belirli bir süre sonunda dayanak varlığın belirli bir seviyenin üzerinde mi yoksa altında mı olacağına dair bahistir.

• Ödeme: Sabit bir ödeme (örneğin 100$) veya sıfır.
• Risk: Genellikle prim ödemesiyle sınırlıdır (alıcı için).
• Dikkat: Bu ürünler, yüksek kaldıraç ve basit yapıları nedeniyle perakende yatırımcılar arasında kötüye kullanılmaya en açık olanlardır ve düzenleyici kurumlar tarafından sıklıkla mercek altına alınmıştır. Profesyonel kullanımda, çok dar ve spesifik olay tahminleri için kullanılabilirler.

Bölüm 6: Piyasa Yapısını Anlamak: Contango ve Backwardation

Vadeli işlemler dünyasında, fiyatlama dinamikleri Perpetual'lardan farklıdır. Contango ve Backwardation kavramları, bu farkı anlamanın anahtarıdır.

Contango (Pozitif Baz)

Contango, vadeli işlem fiyatının spot fiyattan daha yüksek olduğu durumdur.

$$ \text{Futures Price} > \text{Spot Price} $$

Bu durum genellikle normal piyasa koşullarında görülür, çünkü yatırımcılar varlığı tutmanın maliyetini (depolama, sigorta, faiz) fiyatın içine dahil ederler. Kriptoda bu, fonlama oranının pozitif olduğu ve piyasanın yükseliş beklentisi içinde olduğu anlamına gelir.

Backwardation (Negatif Baz)

Backwardation, vadeli işlem fiyatının spot fiyattan daha düşük olduğu durumdur.

$$ \text{Futures Price} < \text{Spot Price} $$

Bu durum genellikle piyasada panik veya kısa vadeli arz sıkışıklığı olduğunda görülür. Yatırımcılar, varlığı hemen elde etmek için spot piyasada daha fazla ödemeye razı oldukları için, gelecekteki fiyat düşüşünü fiyatlamaktadırlar.

Contango'dan Backwardation'a Geçişler

Piyasa döngülerinde, özellikle büyük bir düşüş veya ralli sırasında, baz yapısı hızla değişebilir. Bu değişimler, türev piyasalarında arbitraj fırsatları yaratır veya riskten korunma stratejilerinin etkinliğini değiştirir. Vadeli işlem sözleşmelerinin vadesi yaklaştıkça, fiyatın spot fiyata yakınsaması (konverjans) beklenir.

Bölüm 7: İleri Düzey Stratejiler: Spread Ticareti

Perpetual'ların ötesine geçen profesyoneller, genellikle tek bir varlığın fiyat hareketinden ziyade, iki varlık arasındaki fiyat ilişkisine odaklanırlar. Buna **Spread Ticareti** denir.

1. Kalender Spread (Takvim Yayılımı)

Bu, aynı varlığın (örneğin BTC) farklı vade sonu tarihlerine sahip iki vadeli işlem sözleşmesi arasındaki fiyat farkını almaktır.

• Strateji: Eğer Mart vadeli sözleşmesinin Nisan vadeli sözleşmesine göre orantısız derecede ucuz olduğunu düşünüyorsanız, Mart vadeli alıp (Long) Nisan vadeli satabilirsiniz (Short). Bu işleme **Roll Carry Trade** de denir.
• Riskten Korunma: Bu stratejide, piyasanın genel yönüne (yukarı veya aşağı) karşı büyük ölçüde nötr kalırsınız. Kârınız, iki sözleşme arasındaki bazın beklediğiniz şekilde daralması veya genişlemesinden gelir.

2. Inter-Commodity Spread (Varlıklar Arası Yayılım)

Bu, iki farklı kripto varlığın vadeli işlemleri arasındaki fiyat farkını almaktır.

• Örnek: ETH/BTC vadeli işlem spreadi. Eğer ETH'nin BTC'ye göre daha iyi performans göstereceğini düşünüyorsanız, ETH vadeli alıp BTC vadeli satabilirsiniz.

Spread ticareti, kaldıraç kullanmanıza rağmen, piyasanın genel yön riskini (delta riskini) azalttığı için genellikle daha düşük volatiliteye sahiptir. Ancak, likidite arayışı bu stratejilerde kritik öneme sahiptir. Likidite eksikliği, spread'in beklediğiniz gibi kapanmasını engelleyebilir. Piyasa derinliği verileri, bu tür işlemler için doğru giriş ve çıkış noktalarını belirlemede hayati rol oynar.

Bölüm 8: Kripto Vadeli İşlemlerinde Yönetim ve Düzenleme

Kripto türev piyasaları hızla gelişirken, profesyonel tüccarların düzenleyici ve operasyonel riskleri anlaması zorunludur.

Regülatif Belirsizlik

Geleneksel finansal türevler (örneğin CME'deki Bitcoin vadeli işlemleri), sıkı düzenlemelere tabidir. Kripto borsalarındaki Perpetual ve standart vadeli işlemler ise genellikle offshore platformlarda listelenir ve farklı düzenleyici rejimlere tabidir. Bu durum, platform riskini (borsanın çökmesi, fonlara erişimin kısıtlanması) beraberinde getirir.

İşlem Maliyetleri ve Verimlilik

Vadeli işlemlerin maliyeti sadece fonlama oranlarından ibaret değildir. İşlem ücretleri (komisyonlar) ve likidite sağlayıcı (maker) ile alıcı (taker) arasındaki farklar da önemlidir.

• Maker Ücretleri: Likidite sağlayarak emir defterine emir koyarsanız genellikle daha düşük ücret ödersiniz.
• Taker Ücretleri: Mevcut emirleri anında doldurursanız daha yüksek ücret ödersiniz.

Yüksek hacimli türev tüccarları için, bu küçük farklar, yıllık bazda milyonlarca dolarlık maliyet veya tasarruf anlamına gelebilir. Bu nedenle, her zaman en düşük ücret yapılarına sahip platformları ve emir türlerini kullanmak esastır.

Sonuç

Perpetual vadeli işlemler, kripto piyasasının yeni nesil türev aracı olarak tahtını korusa da, profesyonel ticaret, yalnızca bu popüler ürüne odaklanmakla sınırlı kalamaz. Geleneksel vadeli işlemler, fonlama maliyeti olmadan uzun vadeli hedging ve fiyat beklentisi sunar. Opsiyonlar ise, sınırlı kayıp potansiyeliyle benzersiz risk yönetim araçları sağlar.

Kimsenin konuşmadığı bu çeşitlilik, piyasa koşulları değiştikçe tüccarlara esneklik kazandırır. İster bir baz arbitrajı yapmak, ister bir düşüşe karşı sigorta yaptırmak olsun, vadeli işlemlerin tam spektrumunu anlamak, kripto piyasasında uzun vadeli başarı için temel bir gerekliliktir. Bilinçli sermaye yönetimi (marj ve kaldıraç stratejileri) ile birleştiğinde, bu araçlar yalnızca spekülasyon yapmak yerine, karmaşık finansal hedeflere ulaşmak için kullanılabilir.

Önerilen Vadeli İşlem Borsaları

Borsa	Vadeli işlemler avantajları ve hoş geldin bonusları	Kayıt / Teklif
Binance Futures	125×’e kadar kaldıraç, USDⓈ-M kontratları; yeni kullanıcılar 100 USD’ye kadar hoş geldin kuponu alabilir, ayrıca spot işlemlerde ömür boyu %20 indirim ve ilk 30 gün vadeli işlemlerde %10 indirim	Hemen kaydol
Bybit Futures	Ters & lineer perpetual sözleşmeler; 5 100 USD’ye kadar hoş geldin paketi, anında kuponlar ve görevleri tamamlayarak 30 000 USD’ye kadar kademeli bonuslar	İşlem yapmaya başla
BingX Futures	Kopya işlem ve sosyal özellikler; yeni kullanıcılar 7 700 USD’ye kadar ödül ve işlem ücretlerinde %50 indirim kazanabilir	BingX’e katıl
WEEX Futures	30 000 USDT’ye kadar hoş geldin paketi; 50–500 USD arası depozit bonusları; vadeli işlem bonusları işlem ücretlerinde ve alım satımda kullanılabilir	WEEX’e kaydol
MEXC Futures	Vadeli işlem bonusları marj veya ücret ödemesi olarak kullanılabilir; kampanyalar depozit bonuslarını içerir (örnek: 100 USDT yatır → 10 USD bonus kazan)	MEXC’e katıl

Topluluğumuza Katılın

Sinyaller ve analizler için @startfuturestrading kanalımıza abone olun.